Η Ζιλιέτ Μπινός και ο Ρέιφ Φάινς βρίσκονται στο 65ο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και φυσικά όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα πάνω τους. Βραβεύτηκαν από τη διοργάνωση από κοινού με τον Χρυσό Αλέξανδρο σε μία συγκινητική τελετή στο Ολύμπιον που προηγήθηκε της προβολής του «Άγγλου Ασθενή».

Οι δυο ηθοποιοί βρίσκονται στο φεστιβάλ για την πανελλήνια πρεμιέρα της «Επιστροφής», της ταινίας του Ουμπέρτο Παζολίνι που βρίσκει τους δύο ηθοποιούς να συναντιούνται στην οθόνη για τρίτη φορά, μετά την πρώτη ήταν το 1992 στα «Ανεμοδαρμένη Ύψη» και τη δεύτερη το 1996 στην ταινία του Άντονι Μινγκέλα.

Στα πλαίσια του φεστιβάλ ολοκληρώθηκε και η επίσημη συνέντευξη Τύπου, όπου ο σκηνοθέτης, ο συμπαραγωγός Κωνσταντίνος Κοντοβράκης και οι δύο λαμπεροί πρωταγωνιστές συνάντησαν δημοσιογράφους και κοινό στην κατάμεστη αίθουσα Σταύρος Τορνές.

«Η Επιστροφή» κυκλοφορεί στις αίθουσες στις 28 Νοεμβρίου από την Rosebud .21

Ο Ουμπέρτο Παζολίνι ήθελε πολλά χρόνια να γυρίσει αυτή την ταινία

Την σκεφτόμουν για 30 χρόνια -10 περισσότερα από όσα πήρε στον Οδυσσέα να φύγει για την Τροία, να κάνει το μακρύ ταξίδι της επιστροφής, να σκοτώσει 106 μνηστήρες και να ξαναπέσει στην αγκαλιά της Πηνελόπης. Το σενάριο άλλαζε με τα χρόνια, αλλά πάντα το επίκεντρο ήταν η προσωπική ιστορία μίας οικογένειας που διαλύθηκε και έπρεπε να αποκατασταθεί. Άλλωστε η Οδύσσεια, η πραγματική, είναι στο μυαλό – δεν συμβαίνει γεωγραφικά. Τα τελευταία χρόνια όταν είχα πια στο μυαλό μου τον Ρέιφ και την Ζιλιέτ έγινε ακόμα πιο ξεκάθαρο ότι θέλω ο άξονας να είναι η εσωτερική πάλη των ηρώων. Η Ιθάκη να είναι το σύμβολο και οι άνθρωποι να πρωταγωνιστούν – ούτε οι μύθοι, ούτε οι θεοί.

Ο Κωνσταντίνος Κοντοβράκης για την πρόκληση μίας τέτοιας ταινίας

Ήταν ένα πολύ σημαντικό πρότζεκτ – πρόκειται για την «Οδύσσεια» που αποτελεί την αφετηρία της λογοτεχνίας, το αρχετυπικό έργο που δίδαξε αφήγηση. Οπότε η πρόκληση ήταν μεγάλη. Όταν πήρα το πρώτο μέιλ με την ιδέα, νόμιζα ότι ήταν φάρσα. Σήμερα νιώθω, κι ας μου επιτραπεί το κλισέ, ότι ήταν ένα όνειρο – θα ήταν ένα όνειρο που γίνεται πραγματικότητα για κάθε παραγωγό, φανταστείτε για έναν Έλληνα παραγωγό. Να κάνεις μία ταινία που βασίζεται σ’ αυτό το εμβληματικό υλικό και με αυτούς τους συντελεστές και με αυτό το υπέροχο πρωταγωνιστικό δίδυμο. Επίσης, είχε ιδιαίτερη σημασία ότι ήταν και η τελευταία ταινία που έκανα παραγωγή.

Η πρόταση στον Ρέιφ Φάινς

Γνωρίζω τον Ουμπέρτο εδώ και πολλά χρόνια, είμαστε φίλοι και συνάδελφοι. Μεγάλωσα γοητευμένος με την ελληνική μυθολογία και ειδικά με την «Οδύσσεια». Μου πρότεινε να το σκηνοθετήσω, αλλά αρνήθηκα – ήταν ένα δικό του πρότζεκτ. Οταν πρότεινε την Ζιλιέτ για «Πηνελόπη» ενθουσιάστηκα. Πάντα θέλαμε να ξαναδουλέψουμε μαζί. Συγκινούμαστε όταν βλέπουμε τον «Αγγλο Ασθενή» μαζί σε κάποιες επετειακές προβολές. Νομίζω ότι βρήκαμε την ιδανική ευκαιρία. Μάλιστα συμπτωματικά η Ζιλιέτ κι εγώ κάναμε γυρίσματα στην Ατλάντα όσο γινόντουσαν οι πρώτες κουβέντες για το σενάριο. Συναντηθήκαμε σ’ ένα καφέ και της είχα αγοράσει την πρόσφατη μετάφραση της «Οδύσσειας» από την Εμιλι Γουίλσον. Μιλήσαμε, συγκινηθήκαμε, γελάσαμε. Στείλαμε μία φωτογραφίας μας κι ένα μήνυμα στον Ουμπέρτο: «είμαστε έτοιμοι».

Η επιλογή της Ζιλιέτ Μπινός:

Όταν ρωτάω τον Ουμπέρτο ποιος με πρότεινε, μού λέει «ο Ρέιφ». Όταν ρωτάω τον Ρέιφ, μου απαντάει «ο Ουμπέρτο» (γελάει) Νομίζω ότι ήταν απλά κάρμα. Διάβασα το σενάριο και αγάπησα πολύ την ιδέα ότι θα εξερευνήσουμε τον εσωτερικό κόσμο της Πηνελόπης. Επίσης ήταν ανεκτίμητο ότι θα δούλευα πάλι με τον Ρέιφ – σαν να κάναμε reunion μίας αγαπημένης καλλιτεχνικής οικογένειας. Το ότι μοιραστήκαμε αυτή την ταινία με τον Ρέιφ ήταν πολύ ιδιαίτερο για εμάς – μπορεί να είναι η τελευταία ευκαιρία που παίζουμε μαζί. Κάθε στιγμή μετρούσε.

Πώς αντιμετώπισε ο Ρέιφ Φάινς τον ρόλο:

Το ταξίδι μου ως ηθοποιός ήταν μία μικρή Οδύσσεια. Ήθελα να μην επηρεαστώ από τον μύθο, αλλά να ακούσω τη φωνή του Ουμπέρτο στο πώς διαβάζει τον μύθο. Ο στόχος μου ήταν να συναντήσω τον Οδυσσέα σε αυτό το συναισθηματικό του χάος, στην αγωνία του να επιστρέψει στον άνθρωπο που κάποτε ήταν. Η απόσταση, ο χρόνος, είναι μεγάλες προκλήσεις. Κι ο Ουμπέρτο που επιλέγει να περιγράψει την ψυχολογική κατάσταση του ήρωα ήταν πολύ συγκινητική προσέγισση.

Ζιλιέτ Μπινός, τι σημαίνει η Πηνελόπη για τη σύγχρονη γυναίκα;

Για κάθε μία από εμάς κάτι πολύ διαφορετικό. Προσωπικά πιστεύω ότι είναι πολύ μοντέρνα γυναίκα. Δεν είναι η παθητική σύζυγος που περιμένει. Έχει όμως κι εκείνη το δικό της ταξίδι – τη δική της απελπισία, τη δική της μοναξιά, τη δική της πίστη. Η υπομονή που μάς έχουν μάθει ως γυναίκες ότι πρέπει να δείχνουμε σ’ έναν γάμο δεν είναι πάντα αδυναμία, είναι και δύναμη. Κοιτώντας όμως τον κόσμο με τα σημερινά μάτια, ειδικά μετά το διάλογο που έχουμε ανοίξει για τα γυναικεία θέματα τα τελευταία χρόνια, έχει ενδιαφέρον πώς μπορούμε να κοιτάξουμε με κριτική ματιά αυτή την εμβληματική γυναίκα. Μπορεί κανείς να έχει πολύ διαφορετικές αναγνώσεις.

Ο Ουμπέρτο Παζολίνι σχετικά με την φεμινιστική ανάγνωση της Πηνελόπης:

Υπάρχουν δύο πολύ διάσημες φεμινιστικές αναγνώσεις της Πηνελόπης. Η μία, η τετριμμένη την θέλει παθητική, πιστή, άβουλη, να κρύβεται στο παλάτι. Μία άλλη θεωρία όμως, αυτή την οποία ακολούθησα, η Πηνελόπη έχει λόγο, δύναμη και βούληση. Εκείνη επιλέγει αν θα περιμένει ή όχι, εκείνη διοικεί την Ιθάκη στα χρόνια της απουσίας του Οδυσσέα, εκείνη κρατάει το κλειδί του γάμου που ή θα αποδεχθεί πίσω τον άντρα της όχι – όταν αποφασίζει να τεστάρει τον Οδυσσέα στη φωτιά. Η Πηνελόπη έχει τη δύναμη να πάρει αποφάσεις. Αυτή η ανάγνωση μου ταιριάζει, αυτή την ερμηνεία επικοινώνησα στην Ζιλιέτ και συμφώνησε.

Ο Ρέιφ Φάινς και η πάλη του Οδυσσέα με τη βία

Η βία -το πότε είναι δικαιολογημένη, πότε τη χρησιμοποιείς για να επιτύχεις αυτό που έχεις ανάγκη- είναι για μένα μία πολύ σημαντική πάλη του Οδυσσέα με τον ίδιο του τον εαυτό. Ο Οδυσσέας πρέπει να επιστρέψει στο σπίτι του και πρέπει να εξολοθρεύσει τους μνηστήρες. Ομως είναι ένας άνθρωπος που μισεί τη βία, τον τραυμάτισε ο πόλεμος, έφυγε τρέχοντας και με ενοχές από την Τροία. Κι όμως πρέπει, ξανά, να τη χρησιμοποιήσει. Κι αυτό είναι το ηθικό του δίλημμα. Κατέφυγα στις γραφές των βουδιστών που ακόμα και εκεί υπάρχει μία εσωτερική αγωνία για το πώς δαμάζεις τη βία και η απάντηση είναι ότι πρέπει να περάσεις από αυτή, για να βγεις την ηρεμία.

Βοήθησε ερμηνευτικά το ότι έγιναν τα γυρίσματα στην Ελλάδα; 

Ζιλιέτ Μπινός: Ήμουν πολύ τυχερή γιατί κατάφερα να έρθω στην Κέρκυρα με τον Ρέιφ και τον Ουμπέρτο και τους σκηνογράφους και τους ενδυματολόγους για προετοιμασία. Είδα τη θάλασσα, τα βουνά, ένιωσα την ενέργεια του τόπου. Κι αυτό διαμόρφωσε την ηρωίδα μου, διαμόρφωσε την ταινία. Δυστυχώς, στο τέλος δεν έκανα γυρίσματα εγώ στην Κέρκυρα, ήμουν σε στούντιο στη Ρώμη. Όμως η προετοιμασία μου ήταν πάρα πολύ σημαντική. Γιατί δημιούργησε συναισθήματα στα οποία ανέτρεξα, μία εμπειρική μνήμη που με βοήθησε να μεταμορφωθώ με Πηνελόπη.

Ρέιφ Φάινς: Έχω επισκεφτεί δύο φορές την Ιθάκη – την μία με τον Ουμπέρτο. Υπάρχουν ακαδημαϊκοί που ισχυρίζονται ότι η γεωγραφία του νησιού αποτυπώνεται κυριολεκτικά στην Οδύσσεια. Έχω ταξιδέψει στην Ελλάδα αρκετά και νομίζω ότι ο τόπος σας έχει μία εξαιρετική ενέργεια, μία ψυχή που σου μεταγγίζεται.

Τι αποκομίσατε από το ταξίδι αυτής της ταινίας;

Ουμπέρτο Παζολίνι: Αυτό που συγκρατώ είναι η συνεργασία μας με τη Ζιλιέτ και τον Ρέιφ. Όπως είχε πει ο Μπέργκμαν – καμιά φορά το καλύτερο κάδρο μιας ταινίας είναι ένα πρόσωπο. Οπότε, όταν έχεις αυτά τα δύο πρόσωπα να εστιάσεις είναι ευλογία. Πολλές φορές απλώς φώναζα «action» και καθόμουν πίσω και απολάμβανα. Αυτό είναι το μεγάλο δώρο που θα κουβαλάω στις αποσκευές μου από αυτό το ταξίδι.

Ρέιφ Φάινς: Νομίζω ότι υπάρχει μία μεταφορά στον Καβάφη που θέλει όλους μας να επιστρέφουμε συνεχώς – να είμαστε σ’ ένα ταξίδι επιστροφής στον Εαυτό. Το αποτέλεσμα της ταινίας θα είναι αυτό που θα είναι, αλλά η κατασκευή της, το ταξίδι της ήταν για μένα αυτό που έχει σημασία. Γιατί μου θύμισε και το δικό μου ταξίδι.